Tanınmış biliminsanı, edebiyatçı, eleştirmen ve dilbilimi dalında uzman, Uluslar arası Adıge Akademisi akademisyeni, Adıge Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu bilim çalışanı, Rusya Federasyonu Yazarlar Birliği üyesi Profesör Dr. Ŝheleĥo Abu’nun (Şhalaho Abu) “Zexevğoyeğe txığexer” ('Bir Araya Getirilmiş Yazılar' ya da 'Seçme Yazılar') adlı üç kitabı üzerine 24 Mart 2015 günü Ćeraşe (Keraşev) Tembot’un adını taşıyan Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü’nde (ACSBAE) bir Yuvarlak Masa toplantısı yapıldı.
Toplantıya Adıge Ulusunun ak yüzü sayılan Ŝheleĥo Abu’nun çalışma arkadaşı biliminsanları, Adıge Devlet Üniversitesi öğretim üyelerinden bazıları, bilimin geliştirilmesi konusunda çalışan Cumhuriyet Enstitüsü (ACSBAE) çalışanları yanında bu büyük biliminsanımıza değer veren çok sayıda kişi de katıldı.
Toplantıyı tarihbilimi uzmanı ve Enstitü Müdür yardımcısı Prof. Dr. Peneşu Asḱer açtı ve ilk konuşmayı yaptı. Peneşu Asḱer, söz konusu üç kitapta Adıge dünyasının tanınmış kişisi Ŝheleĥo Abu’nun seçme yazılarının yer aldığını, bu üç kitabın birlikte toplumun beğenisine sunulmuş olduğunu belirtti. Ŝheleĥo Abu, Adıge edebiyatının doğuş günlerinden bugüne değin izlediği yolu, sanırım, bir eksiklik, bir boşluk bırakmadan ortaya koymayı başarmıştır, büyük yazar Śey İbrahim’i (Tsey İbrahim) yeniden ortaya çıkardı ve tanıttı, sanatçı kişiliğini yerli yerine oturttu, dedi Peneşu Asḱer. Ŝheleĥo Abu, ulusuna umulanından fazla hizmet etmeyi başarmış, çok sayıda yapıta imza atmış biri, ancak bu başarılarla yetinmeyen ve çalışmalarına ara vermeyen bir kişilik, kendisine başarılı çalışmalar, sağlık ve mutluluklar dilerim, dedi.
Toplantıyı dilbilimleri uzmanı ve Enstitü edebiyat bölümü Başkanı Prof. Dr. Şeše Şamset yönetti. Ŝheleĥo Abu şu an toplantıda olanların çoğunu okutmuş ve eğitmiş olan biri. Adıge edebiyatının doğru bir yörüngeye oturtulmasında, eğitim, öğretim ve yazarlık alanlarında Ŝheleĥo Abu’nun yüklendiği ve başardığı şeyler saymakla bitmez. Bu üç kitabı bir araya getirip “Zexevğoyeğe txığexer”i yayınlamış olması ve ortaya konulan sorunların görüşülmeye, tartışılmaya başlanmış olması, yararlı ve harika bir çalışma olacaktır, dedi. Ardından sözü bir büyük biliminsanı, edebiyat bilimcisi ve Enstitü edebiyat bölümü çalışanı olan Mamıy Rusĺan’a verdi.
- Ŝheleĥo Abu hepimizin öğretmenidir, - dedi sevinçli bir ifadeyle Mamıy Rusĺan. Ŝheleĥo Abu bir öncü komsomol olarak Pçıhełıkoye köyü okuluna gönderildiğinde, kendisinin 6. sınıf öğrencisi olduğunu anımsadığını belirtti Mamıy. Abu çok genç biriydi ama bilgili ve kavrama yeteneği üstün, yüksek biriydi, çok şeyin bilincindeydi ve yöneticilik yönü gelişmişti. Ardından Tevčeĵ ilçe komitesine alındı ve komsomol örgütü birinci sekreteri oldu. O sıralar önemli ulusal sorunlara yoğunlaşmış, gençlere yurt sevgisi, yiğitlik, mertlik, insanlık ve sabretme gücü gibi değerleri kazandırmaya çalışıyordu. Abu’nun asıl yaratıcı yanı basın, gazetecilik alanındaki yanıdır.
Abu gazeteye ilk haber yazısını 11 yaşında iken yazdı. Ardından Adıge Öğretmen Koleji öğrenciliği sırasında da “Sośialistiçeske Adıgey” (şimdi - Adıge mak) gazetesine sürekli yazılar yazdı. Abu, çok yönlü düşüncelerini ve çalışmalarını gazetede ve “Zekoşnığ” dergisinde yayınlıyordu, bu da onun yazarlık yeteneğini geliştirmesinde önemli bir etken olmuştu. Abu’nun şimdi ele alınmış olan üç kitabından ilkinin konusu “İnsan olma ve güzellik”, “Adıǵe cegur” (Adıge oyunu, Adıge eğlentisi, müzikli toplantı) ve bunlardan başka ulusun geleneği, toplumsal kuralları, karakteristik özellikleri ile bunları öğreten ve kişi olarak da kendine çeki düzen vermeni sağlayan kurallar üzerinedir. İkinci kitabın ilk bölümü de ilk kitaptaki gibi, ulusal folklorun düzenleniş biçimi, “Psınećeç mıçaku” yazısında Nartların geleneklerini ve değer anlayışlarını anlatıyor, “Tızegupşısen feye ofxer” (Düşünmemiz Gereken Sorunlar) yazısı hepimizi ilgilendiren ulusal kaygılar üzerine, dedi Mamıy Rusĺan. “Mamluḱxer” (Memlûklar) adlı yazısı üzerinde de durdu. İkinci kitapta büyük tarihsel olaylar genişliğince ele alınıyor. Adıge örgütleri (xasexer) kurulduğunda, dış ülkelerde yaşayan Adıgeler anayurtlarına daha fazla gelmeye başladılar, Ŝheleĥo Abu da, bu sıralarda ulus içerikli çok sayıda yazı yazdı, bunlar öncesinden düşünülmüş konuları işlemiyorlardı, karşılaşılan soydaşların düşünceleri, her birinin yaşadığı ülkedeki dünya algıları, insanca gelenekleri, dil ve dile ilişkin kaygıları üzerineydi, bunların sağlam bir psikolojiyi ve tarihsel gerçekleri yansıtmakta olduğunun altını çizdi Mamıy Rusĺan. Şu sıralar Abu gazete makaleleri yazıyor, köylüsü Ḱuşu İbrahim üzerine yazdığı “Łıĥuĵ” (Yiğit), ayrıca “Lejeқo mıpŝıj” (Çalışkan, Yorulmak Bilmeyen Emekçi) ve “Lejaқu” (Emekçi) adlı yazılarıyla usta bir kalem olduğunu yeniden kanıtladı, dedi Mamıy Rusĺan.
Ŝheleĥo Abu’nun çocukluk günlerinden bugüne değin başarmış olduğu işleri bir ya da iki üç saat içinde anlatmak olanaksız, bunun farkındayız. Ancak, toplantıda, büyük bir bilge, büyük bir eğitimci olan Abu’nun yaratıcı yeteneği konusunda kimin ne diyeceği konusu merak ediliyordu. Şeše Şamset’in dediği gibi, Adıge tarihi, folkloru ve edebiyatı içinde Abu’nun ele almadığı, değinmediği ve değerlendirmediği hiçbir konu düşünülemez, yoktur. Genç yaşta İkinci Dünya Savaşı’na katılıp geri dönemeyen Vıcıĥu Ĥalid, Tığuĵ Dıŝeć, Merḱiśḱe Reşıd ve büyük bir politik deha olan Kalmık Yure üzerine yazdıkları, bir başına onun üstün bir yetenek olduğunu kanıtlamaya yeter. Haksız yere cezalar çekmiş olan Śey (Tsey) İbrahim ve Ḱobl Biĺevsten üzerine yazdıkları ve bütün bunlar Abu’nun ulusu için kaygılanmakta olduğunu, ulusu için çalışan herkese yardımcı ve destek olmaya çalıştığını kanıtlıyor. Mamıy Rusĺan bu tarz bir yaklaşım ve düşüncenin diğer biliminsanları için de örnek olmasını diledi.
Yuvarlak Masa toplantısında dilbilimleri (filoloji) uzmanı, Enstitü dilbilimi bölümü Başkanı Prof. Dr. Ğış Nuh da bir konuşma yaptı. Nuh, saygı ve sevgi dolu sözcüklerle bezeli zarif bir konuşma yaptı. Abu’nun görüş alanı içinde ulusun en geniş yeri kapladığını, ulusunu her yönüyle ve en derinlemesine tanıtmayı başardığını, ulusun ruhunu ve düşünce yapısını ortaya koyan bir düşünür, bir bilge kişi olduğunu altını çizerek vurguladı. Hangi konuya el atmış olsa, “Mamluḱxer” (Memlûklar), “Kağezejığ” (Geri Döndüler) yazıları, Adıge yazarlarına yazdığı mektuplar, şimdi yazarlığa yeni adım atan Kat gibi genç yazarları koruması, sorgulanmaya yer bırakmayacak doğruluktaki Abu’nun yazı dünyasının eşsizliğini ve sınırsızlığını vurguladı. Kur’an’da ve İncil’de de yazıldığı gibi, ömrü boyunca ulusu için büyük çalışmalar ortaya koymuş olanların ruhları daima yücelerde olacaktır, işi bu yönden ele alırsak Abu’nun adı yaşayan kişilerden daha canlı, daha kalıcı olarak yaşamaya devam edecektir. Ğış Nuh, içinden gelen ve bir sevgi seli gibi akarcasına “Thavêğepsev” (Teşekkürler) Abu dedi.
Toplantıda görüşlerini genişliğince ortaya koyan kişiler arasında Enstitü’de filoloji bilim dalında çalışanlardan Ŝheleĥo Dariḱo, Ağırcaneko Simĥan, Ŝhapĺeko Ğućıps, Şeқo Mir, Şevcen Temar ve Jaćemıko Zarim, eğitim (pedagoji) bilimleri uzmanı Čıyeko Alıy (Цуекъо Алый) da bulunuyordu. Ŝheleĥo Abu’nun insancıl özelliği, yapısı, örneklerle ortaya kondu, Adıge bilimini – eğitim-öğretim, edebiyat, folklor, tarih ve ulusal kültür konularını çalışmalarında ele aldığını, onları en iyi yönleriyle geliştirerek tanıttığını anlattılar. Abu’nun yazdığı ve derlediği ürünler arasından atılacak olanı bulunamaz, onların süzülerek seçildiğini, kimsesizliği, yiğitliği, özlemi, acıyı, zoru, mutluluğu yansıttığını, kişiyi iyiye ve güzele yönelttiğini vurguladılar. En çok, hayli güçlük çekmiş de olsa, yazar Śey İbrahim’in yazılarını kaybolmaktan kurtarmış olması, adına bir kitap yayınlaması ve Adıge Ulusal Dram Tiyatrosu’na Śey İbrahim adının verilişine öncü olmuş olması, Abu’nun, bu konudaki vefa borcunu yerine getirmesi, büyük bir iyiliği ve başarısı olarak nitelendirildi. Bilge kişinin üç kitabı içinde yer alan yazılar kişiyi bilgi yönünden güçlendiren, zenginleştiren, ulusal yaşam biçimi konusunda yol gösterici özellikte, bilgelik dolu yazılardır, dendi.
Yuvarlak Masa toplantısında konuşanlardan biri de Adıge Devlet Üniversitesi Adıge Filolojisi Kürsüsü’nde öğretim üyesi Doç. Dr. Ĥuaĵ Nuryet idi. 60 yıl üzeri bir süreden beri Adıge edebiyatı ve Adıge kültürü üzerine büyük bir çalışma koymuş, emeği büyük bir öğretmen-biliminsanı olan Ŝheleĥo Abu’nun yazıları, denemeleri, eleştirileri, kitapları, çok sayıda edebî ürünü toplumumuza vermiş olduğu büyük bir armağandır, dedi. Gençlerimiz bunları okuyor, insanlık dünyasına o bilgilerle adım atıyorlar. Abu’nun düşünsel ürünleri ulusumuz için lezzetli birer besin kaynağı özelliğindedir, dedi Nuryet. Üç kitapta yer alan 170 adet yazı, yazıldıkları yıllara göre sıralanmış. Böylece Abu, Adıge söz, konuşma dağarcığının ulaştığı düzeyi, gücü yeterince ortaya koymuş, değerlendirme olanağını sunmuş oldu. “Zexevğoyeğe txığexer” (Seçme Yazılar) adı altındaki üç kitabın herkesin özlemlerini yansıtmakta olduğunu, Abu’nun en iyi olana ulaşmayı hedeflediğini ve bunu başardığını söyledi, bu başarısı nedeniyle onu kutladı ve onun için iyi dileklerde bulundu Ĥuaĵ Nuryet.
Senin için iyi olanının tomurcuk vermesi, başak bağlaması ve buna ulaşmak mutluluk kaynağı değil de, nedir?!
Abu’nun “Zexevğoyeğe txığexer” adlı yapıtı AC Devlet Edebiyat Ödülü değerinde bir yapıt sayıldı. Ŝheleĥo Abu’ya sağlıklı ve mutluluk dolu bir yaşam ve tüm arzularının gerçekleşmesi dilendi.
Mamırıko Nuriyet
Adıge mak, 30 Mart 2015
Çerkesçe'den çeviren: Hapi Cevdet Yıldız
cherkessia.net