Suriye’deki iç savaş şiddetlendikçe Çerkesler ülkeyi terk etmeye çalışıyor. Ama pek azı Kuzey Kafkasya’daki tarihsel yurtlarına dönebildi.
Valery Dzutsev, 6 Ekim 2014
Suriye’deki iç savaş şiddetlendikçe Çerkesler ülkeyi terk etmeye çalışıyor. Ama pek azı Kuzey Kafkasya’daki tarihsel yurtlarına dönebildi. Bir avuç Çerkes Karaçay-Çerkes’e gitmeyi başardı. Burada Çerkesler yerli halk statüsüne sahipler ama cumhuriyetin toplam nüfusunun sadece yüzde 12’sini meydana getiriyorlar. Dolayısıyla, durumu en belirsiz olanların Karaçay-Çerkes’de ikamet eden Suriyeli Çerkes mülteciler olduğu bildiriliyor.
Rusya Federasyonu’na davetiye ile giriş yapan Çerkes mülteciler geçici oturma izni için başvuruyor. Rusya hükümeti Ukrayna’dan gelen etnik Rus sığınmacılar için bu prosedürü kolaylaştırdı. Ama bu durum Suriye’den gelen Çerkes mülteciler için geçerli değil. Çerkes aktivist Muhammed Çerkesov Rusya hükümetinin mültecilerin etnik kökenine göre yasal statü verdiğini küçümseyici bir üslupla anlatıyor. “Rusya’da yasal olarak yaşama hakkı Ukraynalı sığınmacılara tanınıyor. Suriyeli Çerkesler bu haktan yararlanamıyorlar. Çünkü konuk olarak görülüyorlar”. Rusya yasaları Suriye’den gelen mültecilerin sorunlarını çözme sorumluluğunu yine mültecilere yüklüyor.
Mesela, geçici oturma iznine başvurabilmek için bir mülteci ailesinin her ferdinin 12 maaşa tekabül eden adam başı 3.000 dolara sahip olması gerekiyor. İzin üç yıllığına veriliyor. Ancak her yıl teyit edilmesi gerekiyor ve ailenin her üyesinin her seferinde 3.000 dolara tekabül eden miktara sahip olması isteniyor. Bu kural zaten güç durumdaki mültecilerin işini daha da zorlaştırıyor. Ayrıca Karaçay-Çerkes hükümeti mültecilere ücretsiz sağlık hizmeti sunmuyor ; mültecilerin sağlık giderlerini de kendileri karşılamaları gerekiyor. Çerkes aktivistler Suriye’den gelen mültecileri Habez, Ali-Berdukovsky ve Ersakon köyleriyle cumhuriyetin başkenti Çerkesk’e yerleştirdiler. (politika09.com, 24 Eylül)
Karaçay-Çerkes küçük ama çok etnili bir cumhuriyet. Türkçe konuşan etnik Karaçaylar nüfusun yüzde 41’ini ; ikinci sıradaki etnik Ruslar yüzde 32’sini ; üçüncü sıradaki Çerkesler yüzde 12’sini oluşturuyor. Dil açısından Çerkeslerle Abhazlar arasında yer alan Abazalar nüfusun yüzde 8’ini teşkil ediyor. Etnik Kazaklara (Orta Asyalı Kazaklar—ç.n.) yakın olan bir başka Türk-dilli etnik grup Nogaylar cumhuriyetin toplam nüfusunun yüzde 3’ünü meydana getiriyor. Cumhuriyetin en etkili halkları etnik Karaçaylar ve Çerkesler olmakla birlikte etnik Karaçaylar yerel siyasete hakimler. Karaçay-Çerkes’de yaşayan etnik Rus nüfusun oranı 1989 yılında yüzde 42’den 2010’da yüzde 32’ye geriledi. Aynı dönem içinde etnik Karaçaylar yüzde 31’den yüzde 41’e tırmandı. Aynı dönemde cumhuriyetteki Çerkes nüfusu yüzde 10’dan 12’ye yükseldi.
Çerkeslerin anayurduna dönmesi için çalışan Çerkes Dönüş Örgütü (ÇDÖ) dönenler ve mültecilerle ilgili veri toplanmaya başlandığını ilan etti. ÇDÖ Kuzey Kafkasya’daki Çerkes STK’ları ve yerel hükümetlerle işbirliği yapıyor, başta Suriye olmak üzere yardıma muhtaç insanlara el uzatmak için Çerkes aktivistlerinin çalışmalarını koordine ediyor. Örgütün topladığı istatistiklere göre Kuzey Kafkasya’daki Çerkes cumhuriyetleri Suriye’den 1.624 mülteci kabul etmiş. 1.000’den fazlası Kabardey-Balkar’a, yaklaşık 600 kişi Adigey’e yerleşmiş, Karaçay-Çerkes’de ise sadece 24 mülteci ikamet ediyor. Türkiye’ye 6.000, Ürdün’e 4.000 ve diğer ülkelere 2.000 Çerkes mülteci sığınmış. ÇDÖ’ye göre “Suriye’de terk edilmiş Çerkes köyleri ve kentlerdeki mahalleler temel alındığında ülke içinde yer değiştiren mülteci sayısının 15.000 olduğu sanılıyor” (circassianrepatriation.com, 6 Ekim’de erişildi)
Suriyeli Çerkes mülteciler sayıca az olmalarına rağmen Moskova onları kabul etmede istekli davranmadı. Suriye krizinin Soçi’deki Kış Olimpiyatı ile aynı döneme denk gelmesi Çerkes mülteciler açısından bir şanstı. Rusya makamları Çerkesler’in Soçi Olimpiyatı’na muhalefetini yumuşatmak için Suriyeli Çerkes mültecileri kabul etmede biraz daha ılımlı davrandılar. Ancak Moskova Olimpiyat tesislerinin güvenliğini sağladığına ve Çerkes protestolarından çekinmediğine kanaat getirince vize kısıtlamaları ve Çerkes aktivistleri üzerindeki baskılar arttı. Olimpiyat Oyunları’nın başladığı gün Nalçik’te yapılan küçük protesto eylemleri bastırıldı. (Kavkazsky Uzel, 7 Şubat)
Rusya hükümetinin Suriyeli Çerkes mültecilere yönelik tavrı iyi planlanmış bir dışlama stratejisine dönüştü. Moskova Çerkes mültecileri içeri almamak yerine vize vermiyor. Ülkeye kaçak girmeyi becerebilmiş mülteciler hükümet yardımından yararlanamıyor. Çok sayıda mülteciye yardım etmiş olan Perit derneği kapatıldı. Ancak bir avuç mülteciye yardım edebilen küçük aktivist gruplarına ise göz yumuluyor. Çünkü Moskova çok az sayıda mültecinin ülkeye giriş yapmasını sorun olarak görmüyor.
Çeviri : Dr. Ömer Aytek Kurmel