Rus-Türk ilişkilerinin bozulması sürecinde Kuzey Kafkasya’da yaşayan çok sayıda Türkiyeli Çerkes dönüşçü Türk vatandaşlığından çıktı.
Kabardey-Balkar’da yaşayan Türkiyeli dönüşçüler Türk makamlarına çağrıda bulunarak Rusya ile işbirliğine yeniden başlanmasını istediler. Rusya’nın resmi tezlerini yansıtan belgede şöyle deniliyor: “Ankara Türk Hava Kuvvetlerinin eyleminin yanlış olduğunu kabul etmeli, Rusya Federasyonundan özür dilemeli, sorumlular cezalandırılmalıdır. Bu adaletin ve Türk ulusal çıkarlarının gereğidir. Son olarak, kurbanların aileleri de dahil olmak üzere, Rusya’nın uğradığı zarar nedeniyle Türkiye tazminat ödemelidir” (Kavkazskaya Politika, 24 Şubat).
Bir Rus jetinin Türk hava sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle 24 Kasım 2015 tarihinde vurulmasının ardından iki ülke arasındaki ilişkiler bozuldu. Başkan Putin Türk makamlarını cezalandıracağına söz verdi. Moskova Aralık 2015’te Türkiye’ye yaptırımlar uygulamaya başladı. Geri adıma atmayan Türk yetkililer Rus uçağının defalarca uyarıldığını ama bu uyarıları dikkate almadığını söylediler.
Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkilerin bozulması Çerkesleri olumsuz yönde etkiliyor. Rusya’nın 19. yüzyılda Kuzey Kafkasya’yı işgal etmesinin ardından Çerkes halkının büyük bölümü Osmanlı İmparatorluğuna sürgün edilmiş, boşalan topraklara Rus yerleşimciler iskan edilmişti. Bunun sonucu olarak Türkiye’de Kafkasya’dan birkaç kat fazla Çerkes yaşıyor.
Soğuk Savaşın bitmesiyle anayurda dönmek isteyen çok sayıda Türkiyeli Çerkes’ten bir kısmı katı bürokratik kuralları aşmayı başardı. Uçağın düşürülmesinin hemen ardından Rus hükümeti geçici oturma izinlerini iptal etmeye başladı. Bazı dönüşçüler anayurtlarını bir kez daha terk etmek zorunda kalmaktan korkuyorlar.
Bunun sonucunda 150 Türkiyeli aile Türk ve Rus liderlerine işbirliği yapmaları çağrısında bulundu. Ne var ki çağrının Rusya’dan yana tavır alması Çerkes toplumunda yarılmaya neden oldu. Türkiyeli ve Kafkasyalı Çerkesler kendi hükümetlerine destek veriyorlar.
Federal Göç Servisi yasaları çiğnedikleri gerekçesiyle Ocak 2016’da yedi dönüşçünün oturma iznini iptal etti. Federal Güvenlik Servisi (FSB) Aralık 2015’te Adigeyli dönüşçü Adnan Khuade’yi kızı ve bir çalışanıyla birlikte tutukladı.
Rus hükümetinin dönüşçülere uyguladığı baskılar Çerkes aktivistlerin tepkisine yol açtı. Tepki gösterenler arasında devlete yakınlığıyla bilinen Asker Sohte de vardı. Sohte’ye göre Rusya’nın Türkiye’ye uyguladığı yaptırımlar birçok dönüşçü ailenin hayatını olumsuz etkilemişti. İnsan hakları aktivisti Valeri Hatajukov Kabardey-Balkar hükümetinden sınır dışı etme eylemine engel olmasını istedi (Kavkazsky Uzel, 3 Şubat).
İki ülke arasındaki gerilime rağmen Kuzey Kafkasya ile Türkiye arasındaki seferler bir aylık kesintinin ardından yeniden başladı. Rusya hükümeti yaptırımlar kapsamında 1 Ocak 2016’dan itibaren Türk vatandaşlarına vize mecburiyeti getirmiş, Onur Air personeline vize verilmediği için Nalçik uçuşları belirsiz bir süre için durdurulmuştu.
Onur Air 2 Şubat günü yaptığı açıklamada Nalçik seferlerinin başlayacağını duyurdu, 8 Şubat’ta ilk uçuş yapıldı. Şu anda Airbus A-320’ler haftada iki defa İstanbul’dan Nalçik’e uçuyor. Sefer sayısının yakında üçe çıkması bekleniyor (Kavkazsky Uzel, 8 Şubat).
Suriye’deki gerginlik dikkate alınırsa iki ülke arasındaki ilişkiler kısa süre içinde normalleşmeyecek. Çerkesler anayurtla diaspora arasındaki işbirliğine zarar verecek tavırlardan kaçınmak zorundalar.
Moskova Türkiye ile gerilimi uzun vadeye yayması durumunda bunu gerekçe göstererek Çerkes hareketinin üzerine gidebilir, Kafkasya ile diaspora arasındaki iletişimi kesmek isteyebilir.
Bununla birlikte Türkiye’den Kuzey Kafkasya’ya uçak seferlerinin yeniden başlamış olması Moskova’nın belli koşullar altında tutumunu yumuşatmayı düşündüğünü akla getiriyor.
Çeviri: Dr. Ömer Aytek Kurmel
Cherkessia.net, 10 Mart 2016